Loading...

cpy pst prnt kybrd kys rght clk dslb

ad banner

Himachal Pradesh | भौगोलिक परिचय : वर्षा, वनस्पति और जीव-जन्तु

This eduroar website is useful for govt exam preparation like HPSSC (HPTET COMMISSION : JBT TET COMMISSION, ARTS TET COMMISSION, NON-MEDICAL TET COMMISSION,  MEDICAL TET COMMISSION etc.), HPBOSE TET (JBT TET, ARTS TET, NON-MEDICAL TET, MEDICAL TET etc.), HPU University Exam (Clerk, Computer Operator, JOA IT, JOA Accounts etc.), Other University Exam, HP Police, HP Forest  Guard, HP Patwari etc.

Student can access this website and can prepare for exam with the help of eduroar website. We always include previous years' questions and most important questions for better preparation that can help a lot.
In this website each webpage contains minimum 10 mcq objective type and maximum upto 30 mcq objective type questions or other useful information.

इन Webpages में सभी महत्वपूर्ण जानकारियों को सम्मिलित किया है इससे सम्बंधित प्रश्न सभी परीक्षाओं जैसे UPSC, RAS, MPPSC, UPSSSC, REET, CTET, HPTET, HTET, BSTC, PGT, KVS, DSSSB, Railway, Group D, NTPC, Banking, LDC Clerk, IBPS, SBI PO, SSC CGL, MTS, Police, Patwari, Forest Gard, Army GD, Air Force etc. में भी जरूर पूछे जाते है जो आपके लिए उपयोगी साबित होंगे।
हिमाचल प्रदेश | भौगोलिक परिचय : वर्षा, वनस्पति और जीव-जन्तु

वर्षा -हिमाचल प्रदेश में प्रतिवर्ष 1600 मिमी. वर्षा होती है। हिमाचल प्रदेश में प्रतिवर्ष सबसे कम वर्षा स्पीती में केवल 50 मिमी. होती है। लाहौल-स्पीती प्रदेश का सबसे शुष्क जिला है। यहाँ प्रतिवर्ष 500 मिमी. वर्षा होती है। प्रदेश में सर्वाधिक वर्षा काँगड़ा के धर्मशाला में होती है। यहाँ प्रतिवर्ष औसतन 3400 मिमी. वर्षा दर्ज की गई है।

वनस्पति -हिमाचल प्रदेश में फूल देने वाले पौधों की 3 हजार प्रजातियाँ हैं। प्रदेश के वनों को 6 क्षेत्रों में बाँटा जाता है -

(1) आर्द्र ऊष्ण कटिबंधीय वन

(2) शुष्क कटिबंधीय बन

(3) पर्वतीय उपोष्ण कटिबंधीय वन

(4) पर्वतीय शीतोष्ण कटिबंधीय वन

(5) अल्पाइन वन

(6) उप-अल्पाइन वन

जीव-जन्तु -हिमाचल प्रदेश में 32 वन्यजीव विहार2 राष्ट्रीय उद्यान हैं, जो प्रदेश के क्षेत्रफल का 12.63% भाग घेरते हैं। प्रदेश में स्तनधारी जीवों की 60पक्षियों की साढ़े चार सौ व जलचरों की 500 प्रजातियाँ पाई जाती हैं।

(क) स्तनधारी जीव - हिमालयन ब्लैक बियर, कस्तूरी मृग, स्नोलैपर्ड, सांभर, घोरल, सेरो इत्यादि।

(ख) पक्षी - मोनाल फिजैंट, स्नोकॉक, कोक्लस, हार्न बिल इत्यादि।

(ग) रेंगने वाले जीव -पायथन, लिजर्ड आदि।

(घ) लुप्त होने वाले जीव - माउंटेन क्वेल, मोनाल फिजैंट, स्नोलैपर्ड, हिमालयन ब्राउन बियर।

कस्तूरी मृग को गांगुल वन्यजीव विहार में सुरक्षित रखा गया है। कुफरी में इसका प्रजनन केंद्र है।

हिमाचल प्रदेश का राज्य पक्षी - जुजुराना

हिमाचल प्रदेश का राज्य पशु - बर्फीला तेंदुआ

जिला सिरमौर के सुकेती में भारत का प्रथम जीवाश्म उपवन है।

हिमाचल प्रदेश के दो राष्ट्रीय उपवन निम्नलिखित हैं :-

1. ग्रेट हिमालयन नेशनल पार्क - कुल्लू, 754 वर्ग किमी. (वर्ष 2014 में इसे UNESCO World Heritage सूची में शामिल किया गया है।)

2. पिन घाटी नेशनल पार्क - लाहौल-स्पीती, 675 वर्ग किमी.

वन एवं वन्यजीव अभयारण्य - हिमाचल प्रदेश के कुल क्षेत्रफल का 66.52% अर्थात 37033 वर्ग किमी. क्षेत्र वन क्षेत्र है। इसमें से 14,668 वर्ग किमी. क्षेत्र पर वन हैं जो कुल क्षेत्रफल (55,673 वर्ग किमी.) 26.35% है अर्थात् हम कह सकते हैं कि हिमाचल प्रदेश के 26.35% क्षेत्र में वास्तविक रूप से वन है। वन क्षेत्र (37033 वर्ग किमी.) के 14,668 वर्ग किमी. क्षेत्र में वन हैं जो कि वन क्षेत्र का 39.60% है।

(1) सर्वाधिक वन क्षेत्र है - लाहौल-स्पीती में (10,133 वर्ग किमी.)

(2) सबसे कम वन क्षेत्र है - हमीरपुर में (219 वर्ग किमी.)

(3) सबसे अधिक वनाच्छादित क्षेत्रफल है - चम्बा में(2,436 वर्ग किमी.)

(4) सबसे कम वनाच्छादित क्षेत्रफल है - लाहौल-स्पीती में(193 वर्ग किमी.)

(5) सर्वाधिक वन है (कुल क्षेत्रफल का) - सिरमौर (48.96%)

(6) कम वन है (कुल क्षेत्रफल का) - लाहौल-स्पीती (1.39%)

हिमाचल प्रदेश के वनों में विभिन्न प्रकार के वनों का प्रतिशत है :

1. चीड़/चील - 25.36%

2. फर/स्प्रूस - 23.72%

3. देवदार - 14.32%

4. कैल - 14.29%

5. बान ओक - 9.53%

6. साल - 3.20%

हिमाचल प्रदेश में चीड़ के वनों की सर्वाधिक मात्रा पाई जाती है। चीड़ के वन 1436 वर्ग किमी. क्षेत्र में पाए जाते हैं जबकि देवदार 811 वर्ग किमी. क्षेत्र में पाए जाते हैं।

चीड़ के वृक्ष से बिरोजा प्राप्त होता है जो तारपीन का तेल, प्लास्टिक की चीजें बनाने के काम आता है। बिलासपुर व् नाहन में बिरोजा की फैक्ट्रियां है।

राज्य-वृक्ष - देवदार

राज्य-पक्षी - जुजुराना

राज्य-पशु - बर्फीला तेंदुआ

अभयारण्य व् राष्ट्रीय उद्यान - हिमाचल प्रदेश में 2 राष्ट्रीय उद्यान (पार्क)32 वन्यजीव अभयारण्य3 प्राकृतक पार्क हैं। इसके अंतर्गत 7029 वर्ग किमी. क्षेत्र आता है, जो कि प्रदेश के क्षेत्रफल का 12.63% भाग है। सबसे बड़ा वन्यजीव अभयारण्य लाहौल-स्पीती का किब्बर है, जिसका क्षेत्रफल 1400 वर्ग किमी. है। सबसे छोटा वन्यजीव अभयारण्य सोलन का शिल्ली है, जिसका क्षेत्रफल 2 वर्ग किमी. है।

राष्ट्रीय पार्क - हिमाचल प्रदेश में दो राष्ट्रीय पार्क हैं जो निम्नलिखित है :-

1. ग्रेट हिमालयन नेशनल पार्क - यह पार्क कुल्लू में हैं और यह पार्क 765 वर्ग किमी. में है जो कि 1 मार्च, 1984 में राष्ट्रीय पार्क बना। इस पार्क को 2014 में UNESCO की विरासत सूची में शामिल किया गया है।

2. पिन घाटी नेशनल पार्क - यह पार्क लाहौल-स्पीती में है और यह पार्क 675 वर्ग किमी. है, जो कि 9 जनवरी, 1987 में राष्ट्रीय पार्क बना।

प्राकृतिक पार्क - हिमाचल प्रदेश में प्राकृतिक पार्क तीन हैं जो निम्नलिखित है :-

(i) कुफरी, शिमला

(ii) मनाली शरणस्थली

(iii) गोपालपुर, अभयारण्य काँगड़ा

चिड़ियाघर - टुटीकंडी,शिमला

-:वन्यजीव अभयारण्य:-

क्र.सं.नामजिलाक्षेत्रफलस्थापना वर्ष
1.बांदलीमंडी41 वर्ग किमी.1962
2.नारगूमंडी278 वर्ग किमी.1962
3.शिकारी देवीमंडी72 वर्ग किमी.1962
4.चायलसोलन109 वर्ग किमी.21 मार्च, 1976
5.दाड़लाघाटसोलन6 वर्ग किमी.1962
6.मजाठलसोलन40 वर्ग किमी.1962
7.शिल्ली (सबसे छोटा)सोलन2 वर्ग किमी.1963
8.चूड़धारसिरमौर66 वर्ग किमी.15 नवम्बर, 1985
9.सिम्बलवाड़ासिरमौर19 वर्ग किमी.8 फरवरी, 1958
10.रेणुकासिरमौर4 वर्ग किमी.22 जुलाई, 1964
11.दरांगट्टीशिमला167 वर्ग किमी.1962
12.शिमला वाटर कैचमेंटशिमला10 वर्ग किमी.29 जुलाई, 1958
13.तालराशिमला40 वर्ग किमी.1962
14.गोविंद सागरबिलासपुर100 वर्ग किमी.5 दिसम्बर, 1962
15.नैना देवीबिलासपुर123 वर्ग किमी.5 दिसम्बर, 1962
16.गांगुलचम्बा109 वर्ग किमी.1949
17.कुगटीचम्बा379 वर्ग किमी.1962
18.सेचु तुंआ नालाचम्बा103 वर्ग किमी.1962
19.तुन्डाहचम्बा64 वर्ग किमी.1962
20.कायसकुल्लू14 वर्ग किमी.26 फरवरी, 1954
21.कालाटोप खजियारचम्बा69 वर्ग किमी.1 जुलाई, 1949
22.कनावर (कंवर)कुल्लू61 वर्ग किमी.26 फरवरी, 1954
23.खोखनकुल्लू14 वर्ग किमी.26 फरवरी, 1954
24.मनालीकुल्लू32 वर्ग किमी.26 फरवरी, 1954
25.धौलाधारकाँगड़ा944 वर्ग किमी.1994
26.सैंजकुल्लू90 वर्ग किमी.1994
27.किब्बर (सबसे बड़ा)लाहौल-स्पीती1400 वर्ग किमी.1992
28.तिरथनकुल्लू61 वर्ग किमी.17 जून, 1976
29.पोंग झील (महाराणा प्रताप झील)काँगड़ा307 वर्ग किमी.1 जून, 1983
30.रूपी भाभाकिन्नौर503 वर्ग किमी.28 मार्च, 1982
31.रकद्दम छितकुलकिन्नौर304 वर्ग किमी.1962
32.लिप्पा असरंगकिन्नौर31 वर्ग किमी.1962

Post a Comment

0 Comments
* Please Don't Spam Here. All the Comments are Reviewed by Admin.

Top Post Ad

Below Post Ad